Dünden Bu Güne Çaykara

Dünden Bu Güne Çaykara
Çaykara, Trabzon’un 1461’de fethiyle birlikte Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır. İlçe adını, ilçe merkezinden geçen ve merkezin su ihtiyacını karşılayan Çaykara Suyu’ndan almıştır[1]. Ancak ilçenin bu adla 1947 yılından itibaren anılmaya başlandığı anlaşılmaktadır. Bu tarihten önce, ilçenin merkez mahallesi olan Kadahor adıyla anılmaktaydı. Çaykara ve çevresi hakkındaki arşiv kayıtlarına ilk olarak 1486 tarihli Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi içinde yer alan 828 numaralı Mufassal Timar Defteri’nde rastlanmaktadır. Bu defterdeki bilgilere göre Çaykara’ya ait dört köy kaydı söz konusudur. Bu köyler şunlardır: Zino (Zeno), Gorgora nâm-ı diğer Paçan, Holayısa ve Paçan[2]. XV. ve XVI. yüzyıl arşiv kayıtlarında bugünkü Çaykara’nın merkezi konumundaki Kadahor ile ilgili bir bilgiye rastlanmamaktadır. Ancak 1583 tarihli bir kayıttan bir mezranın “Kadahor”‘un yanında olduğu belirtilmekle beraber buranın mezra mı, köy mü olduğu konusunda bilgi verilmemektedir[3]. Tespit edebildiğimiz kadarıyla; Kadahor ilk olarak 1654 (H. 1064) tarihli kayıtlarda Of kazasına tâbi “Karye-i Holayısa-i Kadahor” adıyla bir köy iskân birimi olarak göze çarpmaktadır[4]. 1657 tarihli bir sicil kaydında yalnız “Kadahor” köyü adıyla müslümanların yaşadığı bir yerleşim birimi olarak dikkat çekmektedir[5]. Kadahor, 1876 (1293) tarihli salnâmede Of kazasına bağlı bir köy olduğu görülmektedir[6]. Kadahor, 1925 yılında Of ilçesine tâbi bir nâhiye olarak tesis edilmiştir. 11 Haziran 1947’de 5071 sayılı kanunla Çaykara adıyla ilçe yapılmış ve 1 Ocak 1948’de de fiilen teşkilatlandırılmıştır[7]. Çaykara ilçesine bağlı Dernekpazarı nâhiyesi 10 Mayıs 1990 tarihinde müstakil ilçe haline getirilmiştir. Dernekpazarına bağlı Ulucami (Zeno) köyü 1997’de yapılan referandumla Çaykara ilçesine bağlanmıştır. Bugün Çaykara ilçesi sınırları dahilinde toplam 28 köy bulunmaktadır[8]. I. XV. ASIRDA NÜFUS XV. yüzyıl arşiv kayıtlarına göre bugünkü Çaykara sınırları dahilinde köylerden oluşan dört ayrı yerleşim birimi bulunmaktaydı. Bu iskân birimlerinden Zino (Zeno) bugünkü Ulucami, Gorgora bugünkü Eğridere, Paçan bugünkü Maraşlı, Holayısa bugünkü Yeşilalan köyleri olduğu anlaşılmaktadır.[9] 1486 tarihli kayıtlara göre bu dört yerleşim biriminde toplam 234 hâne, 12 bîve (dul), 9 mücerred (yetişkin bekâr erkek), 4 baştina (çiftlik sahibi) hâne, geri hizmet kıtalarındaki askerî görevlilerden olan 4 müsellem hâne ve 4 yamak hâne yaşamaktaydı[10]. Nüfusun tamamına yakını hristiyandı. Yalnız Holayısa köyünde Ahmed adında bir müslüman hâne bulunmaktaydı[11]. Yörenin tahmini nüfusunu bulmak için hâne sayısını beş rakkamı, bîve (hristiyan dul) sayısını dört rakkamı ile çarpmamız ve çıkan sayıya mücerredleri ilave etmemiz gerekir. Buna göre XV. asrın sonlarında bugünkü Çaykara sınırları dahilinde toplam 1277 kişi iskân etmekteydi. 1486’da Çaykara sınırları dahilinde yaşayan hristiyan nüfusun %46’sı Paçanlı idi. Paçan bir Türk cemâatının adıdır[12]. Aynı tarihte Gorgora nâm-ı diğer Paçan adlı köyde 4’ü hâne ve 1’i de mücerred olmak 5 nefer, Paçan adlı köyde de 1 nefer hristiyanın kendi isimleri yazıldıktan sonra “Karaman” diye tavsif edildikleri görülmektedir[13]. Karamanlılar’ın da Türk cemâatlerinden oldukları bilinen bir husustur[14]. Müslüman Türkler, Anadolu’yu feth ettiklerinde, kendilerinden önce buraya yerleşmiş ve hristiyanlaşmış çok sayıda Türk’ün bulunduğu çeşitli araştırmalarda ortaya konulmuştur[15]. II. XVI. ASIRDA NÜFUS XVI. yüzyılda Çaykara’da nüfus ve yerleşim yerlerini tespit ederken üçü mufassal ve biri de icmâl olmak üzere elimizde dört Tahrir Defteri bulunmaktadır. 1515 tarihli mufassal ve 1520 tarihli icmâl Tahrir Defterleri’ne göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde 1486’da olduğu gibi dört ayrı köyden oluşan ve aynı adı taşıyan yerleşim yerleri bulunmaktaydı. Bu köy iskân birimlerinde toplam 156 hâne, 4 bîve, 5 mücerred, 34 baştina hâne, 35 müsellem hâne, 1 bîve müsellem ve 1 müsellem mücerred yaşamaktaydı[16]. Toplam tahminî nüfus 1151 kişiden ibaretti[17]. 1515 ve 1520 tarihli kayıtlara göre nüfusun tamamına yakını hristiyanlardan oluşmakta idi. Yalnız Holayısa köyünde Ahmed adında ve “müselmân-ı nev” (yeni müslüman) olduğu belirtilen bir hâne sahibi bulunmakta idi[18]. Bu şahsın 1486 tarihli Holayısa köyü kayıtları içinde geçen Ahmed isimli şahısla bir ilişkisi olup olmadığı tesbit edilememiştir. 1486’da olduğu gibi 1515 ve 1520 yıllarında da Çaykara’daki nüfusun önemli bir bölümü Zeno köyünde ikamet etmekteydi. Nüfus yoğunluğu bakımından Paçan köyü ikinci sırayı almaktaydı. 1554 yılı tahrir kayıtlarına göre Çaykara yöresindeki iskân birimlerinin sayısı ona çıkmıştır. Bir önceki tahrir kayıtlarında görülmeyen Yente (Çayıroba), Halduzen (Demirkapı), İpsil Deresi (Arpaözü), Aso (Derindere), Aşağı Ogene (Köknar) ve Yukarı Ogene (Karaçam) köylerinin kurulduğu görülmektedir[19]. Bu köyler yeni oluştuğu için diğer köylere oranla nüfusları daha az idi. Toplam 10 köyde 267 hâne, 46 baştina hâne, 85 mücerred, askeri görevlilerden olan 21 müsellem hâne, 2 baştina hâne ve 5 müsellem mücerred yaşamaktaydı[20]. Bölgenin tahminî nüfusu 1729 kişiden ibaretti. Bu nüfusun ancak %4.62’si müslümandı. Müslümanlar; Gorgora köyünde 5, Holayısa köyünde 10 Paçan köyünde 15, Yent köyünde 13, Haldızen köyünde 1, İpsil Deresi köyünde 1, Zeno köyünde 10, Aso köyünde 5, Aşağı Ogene köyünde 5 ve Yukarı Ogene köyünde de 15 kişi olarak ikamet etmekte idiler[21]. Bu tarihte nüfus yoğunluğu bakımından Gorgora köyü birinci, Zeno köyü ikinci sırayı almakta idi.