Yrd. Doç. Dr. M. Hanefi BOSTAN*
* M. Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi
Giriş:
Çaykara, Trabzon’un 1461’de fethiyle birlikte Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır. İlçe adını, ilçe merkezinden geçen ve merkezin su ihtiyacını karşılayan Çaykara Suyu‘ndan almıştır[1]. Ancak ilçenin bu adla 1947 yılından itibaren anılmaya başlandığı anlaşılmaktadır. Bu tarihten önce, ilçenin merkez mahallesi olan Kadahor adıyla anılmaktaydı.
Çaykara ve çevresi hakkındaki arşiv kayıtlarına ilk olarak 1486 tarihli Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi içinde yer alan 828 numaralı Mufassal Timar Defteri‘nde rastlanmaktadır. Bu defterdeki bilgilere göre Çaykara’ya ait dört köy kaydı söz konusudur. Bu köyler şunlardır: Zino (Zeno), Gorgora nâm-ı diğer Paçan, Holayısa ve Paçan[2]. XV. ve XVI. yüzyıl arşiv kayıtlarında bugünkü Çaykara’nın merkezi konumundaki Kadahor ile ilgili bir bilgiye rastlanmamaktadır. Ancak 1583 tarihli bir kayıtta bir mezranın “Kadahor”‘un yanında olduğu belirtilmekle beraber buranın mezra mı, köy mü olduğu konusunda bilgi verilmemektedir[3]. Tespit edebildiğimiz kadarıyla; Kadahor ilk olarak 1654 (H. 1064) tarihli kayıtlarda Of kazasına tâbi “Karye-i Holayısa-i Kadahor” adıyla bir köy iskân birimi olarak göze çarpmaktadır[4]. 1657 tarihli bir sicil kaydında yalnız “Kadahor” köyü adıyla Müslümanların yaşadığı bir yerleşim birimi olarak dikkat çekmektedir[5]. Kadahor’un, 1876 (1293) tarihli salnâmede Of kazasına bağlı bir köy olduğu görülmektedir[6].
Kadahor, 1925 yılında Of ilçesine tâbi bir nâhiye olarak tesis edilmiştir. 11 Haziran 1947’de 5071 sayılı kanunla Çaykara adıyla ilçe yapılmış ve 1 Ocak 1948’de de fiilen teşkilatlandırılmıştır[7]. Çaykara ilçesine bağlı Dernekpazarı nâhiyesi 10 Mayıs 1990 tarihinde müstakil ilçe haline getirilmiştir. Dernekpazarı’na bağlı Ulucami (Zeno) köyü 1997’de yapılan referandumla Çaykara ilçesine bağlanmıştır. Bugün Çaykara ilçesi sınırları dahilinde toplam 28 köy bulunmaktadır[8].
XV. Asırda Nüfus:
1486 tarihli kayıtlara göre bu dört yerleşim biriminde toplam 234 hâne, 12 bîve (dul), 9 mücerret (yetişkin bekâr erkek), 4 baştina (çiftlik sahibi) hâne, geri hizmet kıtalarındaki askerî görevlilerden olan 4 müsellem hâne ve 4 yamak hâne yaşamaktaydı[10]. Nüfusun tamamına yakını hıristiyandı. Yalnız Holayısa köyünde Ahmed adında bir Müslüman hâne bulunmaktaydı[11]. Yörenin tahmini nüfusunu bulmak için hâne sayısını beş rakamı, bîve (hıristiyan dul) sayısını dört rakamı ile çarpmamız ve çıkan sayıya mücerretleri ilave etmemiz gerekir. Buna göre XV. asrın sonlarında bugünkü Çaykara sınırları dahilinde toplam 1277 kişi iskân etmekteydi.
1486’da Çaykara sınırları dahilinde yaşayan hıristiyan nüfusun %46’sı Paçanlı idi. Paçan bir Türk cemâatının adıdır[12]. Aynı tarihte Gorgora nâm-ı diğer Paçan adlı köyde 4’ü hâne ve 1’i de mücerret olmak üzere 5 nefer, Paçan adlı köyde de 1 nefer hıristiyanın kendi isimleri yazıldıktan sonra “Karaman” diye tavsif edildikleri görülmektedir[13]. Karamanlıların da Türk cemâatlerinden oldukları bilinen bir husustur[14]. Müslüman Türkler, Anadolu’yu fethettiklerinde, kendilerinden önce buraya yerleşmiş ve Hıristiyanlaşmış çok sayıda Türk’ün bulunduğu çeşitli araştırmalarda ortaya konulmuştur[15].
Köylerin Adları | Hâne | Bîve | Mücerret | Baştina Hâne | Müsellem Hâne | Yamak Hâne | Tahminî Nüfus | Yüzde (%) |
Gorgora nâm-ı diğer Paçan | 48 | 1 | 5 | – | – | – | 249 | %19.49 |
Holayısa | 45 | 3 | – | – | 1 | 1 | 247 | %19.34 |
Paçan | 62 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 335 | %26.23 |
Zino (Zeno) | 79 | 6 | 2 | 3 | 2 | 2 | 446 | %3492 |
TOPLAM | 234 | 12 | 9 | 4 | 4 | 4 | 1277 | %100 |
Tablo: I 1486’da Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan İskân birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
ıı. xvı. Asırda Nüfus:
XVI. yüzyılda Çaykara’da nüfus ve yerleşim yerlerini tespit ederken üçü mufassal ve biri de icmâl olmak üzere elimizde dört Tahrir Defteri bulunmaktadır.
1515 tarihli mufassal ve 1520 tarihli icmâl Tahrir Defterleri‘ne göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde 1486’da olduğu gibi dört ayrı köyden oluşan ve aynı adı taşıyan yerleşim yerlerinin varlığı söz konusudur. Bu köy iskân birimlerinde toplam 156 hâne, 4 bîve, 5 mücerret, 34 baştina hâne, 35 müsellem hâne, 1 bîve müsellem ve 1 müsellem mücerret yaşamaktaydı[16]. Toplam tahminî nüfus 1151 kişiden ibaretti[17]. 1515 ve 1520 tarihli kayıtlara göre nüfusun tamamına yakını Hıristiyanlardan oluşmakta idi. Yalnız Holayısa köyünde Ahmed adında ve “müselmân-ı nev” (yeni Müslüman) olduğu belirtilen bir hâne sahibi bulunmakta idi[18]. Bu şahsın 1486 tarihli Holayısa köyü kayıtları içinde geçen Ahmed isimli şahısla bir ilişkisi olup olmadığı tespit edilememiştir.
Tablo: II 1515’te Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan İskân Birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin Adları | Hâne | Bîve | Mücerret | Baştina Hâne | Müsellem Hâne | Müsellem Bîve | Müsellem Mücerret | Tahminî Nüfus | Yüzde (%) |
Go Gora (Paçan) | 31 | – | 2 | 14 | 4 | – | – | 247 | %21.45 |
Holayısa | 45 | – | 1 | 1 | 3 | – | – | 246 | %21.37 |
Paçan | 35 | 1 | 2 | 9 | 16 | – | 1 | 307 | %26.67 |
Zino (Zeno) | 45 | 3 | – | 10 | 12 | 1 | – | 351 | %30.49 |
TOPLAM | 156 | 4 | 5 | 34 | 35 | 1 | 1 | 1151 | %100 |
1486’da olduğu gibi 1515 ve 1520 yıllarında da Çaykara’daki nüfusun önemli bir bölümü Zeno köyünde ikamet etmekteydi. Nüfus yoğunluğu bakımından Paçan köyü ikinci sırayı almaktaydı.
1554 yılı tahrir kayıtlarına göre Çaykara yöresindeki iskân birimlerinin sayısı ona çıkmıştır. Bir önceki tahrir kayıtlarında görülmeyen Yente (Çayıroba), Haldizen (Demirkapı), İpsil Deresi (Arpaözü), Aso (Derindere), Aşağı Ogene (Köknar) ve Yukarı Ogene (Karaçam) köylerinin kurulduğu görülmektedir[19]. Bu köyler yeni oluştuğu için diğer köylere oranla nüfusları daha az idi. 10 köyde toplam 267 hâne, 46 baştina hâne, 85 mücerret, askeri görevlilerden olan 21 müsellem hâne, 2 baştina hâne ve 5 müsellem mücerret yaşamaktaydı[20]. Bölgenin tahminî nüfusu 1729 kişiden ibaretti. Bu nüfusun ancak %4.62’si Müslümandı. Müslümanlar; Gorgora köyünde 5, Holayısa köyünde 10, Paçan köyünde 15, Yente köyünde 13, Haldızen köyünde 1, İpsil Deresi köyünde 1, Zeno köyünde 10, Aso köyünde 5, Aşağı Ogene köyünde 5 ve Yukarı Ogene köyünde de 15 kişi olarak ikamet etmekte idiler[21]. Bu tarihte nüfus yoğunluğu bakımından Gorgora köyü birinci, Zeno köyü ikinci sırayı almakta idi.
Tablo: III1554’te Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan İskân Birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin Adları | Hâne | Baştina Hane | Mücerret | Müsellem Hâne | Müsellem Baştina | Müsellem Mücerret | Tahminî Nüfus | Yüzde (%) |
Gorgora | 60 | 14 | 8 | – | – | – | 378 | %21.86 |
Holayısa | 70 | 7 | 3 | – | – | – | 388 | %22.44 |
Paçan | 37 | 8 | 12 | 14 | 2 | 5 | 327 | %18.91 |
Zino (Zeno) | 50 | 17 | – | 7 | – | – | 370 | %21.39 |
Yente | 9 | – | 6 | – | – | – | 51 | %2.94 |
Haldızen | 3 | – | 7 | – | – | – | 22 | %1.27 |
İpsil Deresi | 6 | – | 2 | – | – | – | 32 | %1.85 |
Aso | 8 | – | 1 | – | – | – | 41 | %2.37 |
Aşağı Ogene | 5 | – | – | – | – | – | 25 | %1.44 |
Yukarı Ogene | 19 | – | – | – | – | – | 95 | %5.49 |
Toplam | 267 | 46 | 85 | 21 | 2 | 5 | 1729 | %100 |
1558 (H. 965) tarihli Bedel-i Nüzul Defteri‘ne göre bugünkü Çaykara sınırları dahilinde bulunan köylerden; Yente’den 5 hâne, Haldızen’den 5 hâne, İpsil’den 2 hâne, Ogene’den 3 hâne, Aso’dan 2 hâne, Paçan’dan 19 hâne ve Holayısa’dan da 16 hâne olmak üzere toplam 52 avarız hânesinden bedel-i nüzul (arpa-i mîrî) vergisi alınmaktaydı[22].
1583 yılı tahrir kayıtlarına göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde dokuzu eski ve üçü de yeni olmak üzere on iki ayrı köy iskân yeri bulunmaktaydı[23]. 1554 yılı kayıtlarında iki ayrı köy olarak kaydedilen Ogene bu tarihte tek köy olarak göze çarpmaktadır. 1583’te Paçan adlı iki yerleşim yeri vardı. Biri yalnız Paçan, diğeri de Paçan nâm-ı diğer Sero adıyla anılmaktaydı. 1583 kayıtlarında görülen yeni köy iskân birimlerinden biri Uzuntarla diğeri de Mavriyas (günümüzde yayla)’tır.
1583’te bu on iki ayrı köy iskân biriminde toplam 628 hâne ve 58 mücerret (yetişkin bekâr erkek) yaşamaktaydı[24]. Bu tarihte bölgenin tahminî nüfusu 3198 kişiden oluşmaktaydı. Nüfusun 185 hâne ve 58 mücerretten oluşan 983 kişisi Müslüman, geriye kalanı da hıristiyandı. Müslümanlar toplam nüfusun yaklaşık %31’ini teşkil ediyordu[25]. Nüfusun en yoğun olarak yaşadığı köylerin başında sırasıyla Yente, Paçan nâm-ı diğer Sero, Gorgora ve Holayısa köyleri gelmekteydi.
Tablo ıv: 1583’te Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde
Bulunan skân Birimlerinin Ayrıntılı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin Adları | Hâne | Mücerret | Tahminî Nüfus | Yüzde (%) |
Gorgora | 90 | 5 | 455 | %14.22 |
Holayısa | 88 | 2 | 442 | %13.82 |
Paçan | 13 | 2 | 67 | %2.09 |
Paçan nâm-ı diğer Sero | 109 | – | 545 | %17.04 |
Zino (Zeno) | 65 | 4 | 329 | %10.28 |
Yente | 141 | 31 | 736 | %23.01 |
Haldızen | 14 | 2 | 72 | %2.25 |
İpsil | 16 | 2 | 82 | %2.56 |
Aso | 28 | 5 | 145 | %4.53 |
Ogene | 51 | 2 | 257 | %8.03 |
Uzuntarla | 7 | 3 | 38 | %1.18 |
Mavriyas | 6 | – | 30 | %0.93 |
Toplam | 628 | 58 | 3198 | %100 |
ııı. xvıı. Asırda Nüfus:
XVII. yüzyılda bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde bulunan yerleşim yerlerini ve buralarda yaşayan nüfusu tespite yardımcı olacak iki defter bulunmaktadır. Bunlardan biri 1654 (H. 1064) tarihli Cizye-i Gebran Defteri, diğeri de 1681 (H. 1092) tarihli Avarız hâne Defteri‘dir.
1654 tarihli Cizye-i Gebran Defteri‘nde yer alan kayıtlara göre bugünkü Çaykara sınırları dahilinde yalnız “Holayısa-i Kadahor” köyündeki 3 hâneden cizye vergisi alınmaktaydı[26]. Bu bilgiler bölgede hıristiyan kalmadığını göstermektedir. Nitekim 1681 tarihli Avarız hâne Defteri‘nde yer alan bilgiler bunu doğrulamaktadır. Defterde kayıtlı avarız hânelerden 380 hânesi ve derbetçilerden 40 hânesi bugünkü Çaykara sınırları dahilindeki yerleşim yerlerinde ikamet etmekteydi. Bunların tamamı Müslüman olup, Kadahor (Çaykara), Hopşera (Soğanlı ve Akdoğan), Yente (Çayıroba), Ogene (Köknar ve Karaçam), Şerah (Köseli-Şekersu-Uzungöl), İpsil me’a Haldızen (Arpaözü ve Demirkapı), Zeno (Ulucami), Fotinos (Kabataş); Holayısa (Yeşilalan), Gorgora (Eğridere), Zeleka (Taşören), Paçan (Maraşlı) ve Şur (Şahinkaya) adlı köylerde yaşamaktaydılar[27].
Tablo v: 1681’de Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilindeki İskân BirimlerindenAlınan Avarız hânelerin Miktarı ve Tahminî Nüfusları
Köylerin Adları | Avarız hâne | Mücerret | Tahminî Nüfus | Yüzde (%) |
Kadahor | 24 | – | 120 | %5.71 |
Hopşara | – | 40 | 200 | %9.52 |
Yente | 20 | – | 100 | %4.76 |
Ogene | 28 | – | 140 | %6.66 |
Şerah | 12 | – | 60 | %2.85 |
İbsil me’a Haldızen | 12 | – | 60 | %2.85 |
Zino (Zeno) | 34 | – | 170 | %8.09 |
Fotinos | 36 | – | 180 | %8.57 |
Holayısa | 38 | – | 190 | %9.04 |
Gorgoras | 22 | – | 110 | %5.23 |
Zeleka | 10 | – | 50 | %2.38 |
Paçan | 84 | – | 420 | %20.0 |
Şur | 60 | – | 300 | %14.28 |
TOPLAM | 380 | 40 | 2100 | %100 |
1681’de Çaykara yöresinde yaşayan avarız hâne ve derbentçilerden oluşan Müslüman Türk nüfusu tahminen 2000-2500 kişiden oluşmaktaydı. Bu nüfusun önemli bir yekünü Paçan, Şur, Holayısa, Fotinos ve Zeno köylerinde iskân etmekteydi[28].
Hopşera köylüleri ile bugün Dernekpazarı sınırları dahilinde bulunan Holo (Tüfekçi, Taşçılar, Ormancık, Çayırbaşı, Yenice, Çalışanlar ve Günebakan) köylüleri; 40 hânesi Hopşera ve 106 hânesi de Holo’dan olmak üzere toplam 146 hâne Müslüman derbentçi tayin edildiklerinden avarız vergisinden muaftılar. Bunlar “Kanlık nâm derbendden Ağaçbaşına varınca” devam eden derbentlerin derbentçisi olup, gelip geçen yolculara hizmet etmek ve bunların “mallarına ve davarlarına zarar” erişmemek üzere derbentçilikle görevlendirilmişti[29].
ıv. Nüfus Hareketleri:
1486-1681 yılları arasında yaklaşık üç asırda bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde yoğun bir nüfus hareketliliği görülmektedir. Nitekim 1486 yılı kayıtlarına göre 1277 kişiden ibaret olan yöre nüfusu yaklaşık otuz yılda artması gerekirken %10 oranında azalmıştır. 1554-1583 yılları arasında yaklaşık otuz yılda nüfus %85 oranında çoğalarak büyük bir artış göstermiştir[30]. Bu oran XVI. yüzyıl boyunca Akdeniz ülkeleri ve Osmanlı şehirlerinde %100’lük nüfus artışı olduğu görüşüyle çelişmektedir[31]. Bu durum 1554-1583 yılları arasında çok sayıda nüfusun bölgeye yerleştirildiğini veya kendiliğinden bir iskânın olduğunu göstermektedir. Bölgenin nüfusu otuz yıllık sürede 500 kişi artarak 2200 kişiye çıkması gerekirken, aksine normal nüfus artışına ilaveten yaklaşık 1000 kişi daha artmıştır. Bu da dışardan bölgeye nüfus iskân edildiğini veya kendiliğinden yerleşme olduğunu ispatlamaktadır. Ayrıca bu durum Müslüman nüfusun %90’ının ve hıristiyan nüfusun %20’sinin dışardan getirilip Çaykara yöresine iskân edildiğini ortaya koymaktadır.
Tablo VI: XV., XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Bugünkü Çaykara İlçesi Sınırları Dahilinde Bulunan Köy Sayısı ve Buralarda Yaşayan Halkın Tahminî Nüfusu
Yıllar | Köy Sayısı | Dinî Gruplar | Dinî Grupların Nüfusu | Toplam Nüfus | Toplam Nüfusun Artış ve Düşüş Oranı | Dini Grupların Toplam Nüfus İçindeki Yüzdeleri |
1486 | 4 | Müslüman | 5 | 1277 | – | %0.39 |
Hıristiyan | 1272 | %99.60 | ||||
1515 | 4 | Müslüman | 5 | 1151 | -%9.87 | %0.43 |
Hıristiyan | 1146 | %99.56 | ||||
1520 | 4 | Müslüman | 5 | 1161 | +%0.86 | %0.43 |
Hıristiyan | 1156 | %99.56 | ||||
1554 | 10 | Müslüman | 80 | 1729 | +%48.92 | %4.62 |
Hıristiyan | 1649 | %95.37 | ||||
1583 | 12 | Müslüman | 983 | 3198 | +%84.96 | %30.73 |
Hıristiyan | 2215 | %69.26 | ||||
1681 | 14 | Müslüman | 2100 | 2100 | -34.34 | %100 |
Hıristiyan | – | – |
1558 yılında Çaykara yöresinde 52 avarız hânesi mevcut iken 1681’de 380 avarız hânesine yükselmesi bölgede büyük bir nüfus hareketliliği olduğunu göstermektedir. Nitekim, Of kadısı İbrahim Efendi 1615 (H. 1024) tarihli arîzesinde Trabzon beylerbeysi Ömer Paşa zamanında Trabzon köylülerinin Paşanın zulmünden dolayı her bir köyden beşer-onar hânenin evlerini terk ettiklerini ve bunların nereye gittiklerinin bilinmediğini ve durumun bu şekilde devam etmesi halinde Trabzon köylülerinden bir ferdin kalmayacağına dikkat çekmektedir[32].
Yine 1654 (H. 1064) tarihli Cizye-i Gebran Defteri‘nde yer alan kayıtlara göre bugünkü Çaykara, Dernekpazarı, Of ve Hayrat ilçelerini içine alan Of kazasında daha önce 441 hâne zimmî (hıristiyan) mevcut iken bunların bir kısmı firar ederek kazayı terk (celâ-yı vatan) etmiş bir kısmı da askeri görevli olarak geri hizmet kıtalarında müsellem olarak görev aldığı için cizyelerin tahsilinde müşkülat çıkmıştır. Bunun üzerine Trabzon beylerbeysi Mehmet Paşaya emir gönderilerek Of kazasında ikamet eden hıristiyan reayadan cizye vergisinin doğru olarak tahsil edilmesi için yeniden bölgenin sayımının yapılması istenmiştir. Yapılan sayım sonunda Of kazasında cizye vergisini verecek 90 hâne tespit edilmiştir[33]. Bu 90 hâneden cizye vergisi verecek yalnız 3 hâne bugünkü Çaykara ilçesi dahilindeki “Holayısa-i Kadahor” köyünde ikamet etmekteydi[34].
1583-1681 yılları arasındaki yaklaşık bir asırlık dönemde Müslüman Türk nüfusu yaklaşık %115 oranında artmıştır. Bu dönemde de yöreye dışardan Müslüman nüfusun geldiği çeşitli kayıtlardan anlaşılmaktadır. Nitekim 1657 (1067) tarihli bir kayıtta Kadahor köyü sakinlerinden Gürcüoğlu diye anılan Ahmet Beşe’den bahsedilmektedir[35].
Çaykara ve çevresindeki nüfus hareketlerinin XVIII. yüzyılın başlarında da devam ettiği görülmektedir. 1710 (H. 1121) tarihli bir hükümde Of kazasına tabi Zeno, Zisino, Kadahor, Hola-i Kebir, Paçan, Fotinos ve Kondu adlı köy ahalileri ile adı geçen köylere dışardan gelip yerleşen Ayaslo ve Kalmotlu nâm kabileler halkı vermeleri gereken vergileri vermeyip eşkıyalık yapmaları üzerine Gürcistan hududunda bulunan Anakra kalesine nakledilip iskân edilmişlerdir[36].
Sonuç:
XV., XVI. ve XVII. yüzyıllarda bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilindeki iskân birimlerine yerleşme sürekli olarak devam ederek yeni yerleşim alanları oluşturulmuştur. Zaman zaman iç ve dış etkenlerle nüfusta önemli çapta dalgalanmalar meydana gelmiştir. Bunun sonucu olarak müslüman nüfus sürekli artar iken hristiyan nüfus azalmıştır. Arşiv vesikalarından anlaşıldığına göre Müslüman nüfusun çoğalmasında din değiştirmenin fazla bir etkisi olmamıştır. Yörede müslüman Türk nüfusunun çoğalmasında Çepni boyunun önemli bir katkısı olduğu düşünülmektedir[37].
* M. Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi
[1] Trabzon İl Yıllığı (1967), Ankara 1967, s.68.
[2] Başbakanlık Arşivi (=BA), Maliyeden Müdevver Defterler (=MAD), nr. 828, s. 292-294,303,608,703.
[3] Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi (=TK.KKA), Tapu Tahrir Defteri (=TD), nr. 29, s. 209a.
[4] MAD, nr. 1198, s. 9.
[5] Hasan Umur, Of Tarihine Ek, İstanbul 1956, s. 36.
[6] Salnâme-i Trabzon, Def’a 8, Trabzon 1293, s. 139.
[7] Trabzon İl Yılığı (1967), s.68.
[8] Ayhan Bayoğlu, Of (Siyasi, Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Tarihi), Denizli 2000, s. 44,47,48.
[9] Trabzon İl Yıllığı (1967), s. 71; Yeni Çaykara Bülteni, Sayı 8, Trabzon 1984, s.12; Bayoğlu, Aynı eser, s. 47,48.
[10] MAD, nr. 828, s. 282,292-294,303,608,618-619,703,704.
[11] Aynı defter, s. 294.
[12] Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul 1979, s.623.
[13] MAD, nr. 828, s. 292-293,703
[14] Türkay, Aynı eser, s.408-481; Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri – Boy Teşkilat – Destanları, 3.baskı, İstanbul 1980, s.605,632,668.
[15] Cami, Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler, İstanbul 1338; Mehmet Eröz, Hristiyanlaşan Türkler, Ankara 1983.
[16] BA, TD, nr. 52, s. 406-408,411-413; BA, TD, nr. 387, s. 744,745.
[17] 1520 tarihli İcmâl Defteri’nde 1515 tarihli Mufassal Defter’e oranla az da olsa bazı farklılıklar bulunmaktadır. Nitekim Zino (Zeno) köyünde 59 hânenin bulunduğu kaydedilmektedir (bk. BA, TD, nr. 387, s 744). Yine Paçan köyünde 15 müsellem hânenin kaydı bulunmaktadır (bk. Aynı defter, s.745). Bu kayıtlara göre bugünkü Çaykara ilçesi sınırları dahilinde 1520’de iskân edenlerin tahminî sayısı 1161 kişiye çıkmaktadır.
[18] BA, TD, nr. 52, s. 408; BA, TD, nr. 387, s. 745.
[19] BA, TD, nr. 288, s. 387-389,413.
[20] Aynı defter, s. 386,387-388,389,390-391,405-406,412,413,436-437.
[21] Bk. M. Hanefi Bostan, “XVI. Asrın Ortalarında Çaykara”, Çaykaralılar, Yıl 1, Sayı 5, İstanbul 1993, s. 33-35.
[22] MAD, nr. 499, s. 2,3,4.
[23] TK, KKA, TD, nr. 29, s. 195b,205b-206a,208a,212b-213a,214b-215a,217a.
[24] Bk. Tablo: IV.
[25] Aynı defter, s. 195b,205b-206a,208a,212b-213a,214b-215a,217a.
[26] MAD, nr. 1198, s. 9.
[27] Başbakanlık Arşivi Kamil Kepeci Tasnifi (=KK), Mevkufat Kalemi (=MK), nr. 2697, s. 37a-37b,38a-39a,44a,45a.
[28] Bk. Tablo: V.
[29] KK, MK, nr. 2697, s 44b-45a.
[30] BK. Tablo: VI.
[31] Fernand Braudel, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, c.I, trc. M. Ali Kılıçbay, İstanbul 1989, s. 269-276.
[32] Umur, Of Tarihi (Vesikalar ve Fermanlar), İstanbul 1951, s.67
[33] MAD, nr. 1198, s. 4,6,7,8-9,11,13.
[34] Aynı defter, s. 9.
[35] Umur, Of Tarihine Ek, s. 36- 37.
[36] Umur, Aynı eser, s. 13,52-57; Of Tarihi (Vesikalar ve Fermanlar), s. 94-95.
[37] Bostan, “Anadolu’da Çepni İskânı”, Türkler, c. VI, Ankara 2002, s.302.
Rum veya Türk olmanıza falcı Fatma Teyze bakıyor fakat gerçek şu ki buradaki halk burada Türklerden önce de vardı. Arazinin zorlu olması sebebiyle göçler kolay kolay olmamıştır bu yüzdendir ki yollar açılana kadar ciddi bir topluluk Rumca konuşmaya devam etti. Elhamdülillah müslümanız ve İslam evrensel bir dindir bu yüzden Rum,Türk veya Ermeni olmanız kimseyi ilgilendirmez ve bundan korkmanız da gerekmez. Selametle kalın
Arkadaşım gerçeğin bir kısmını söylüyor.Kimse ben gerçeğin tamamını söylüyorum diye iddia edemez.Yorum meselesi.Yorum da tarafsız olabildiğince tutarlı olduğunca kabule değerdir.Sen kendini ne olarak hissediyorsun.Önemli olan odur.Sen kendi tarifin ölçüsünde sensin.O kadar.
KİTAP a katkım olsun diye yazıyorum…..ZENO merkeze ( Sahile ) ve dağlara en yakın olduğu için en eski yerleşim yeridir.. Genelde hep sahilde hastalık olduğu O nedenle YÜKSEK yerlerde yaşandığı MASALI anlatılır. Gerçek olan SAHİL gemilerle gelen istilacılarca kolay YAĞMALANIR. O sebeple ahali SAHİL yerine yüksek yerleri seçer. YAĞMACILARA karşı Hem ulaşımı zordur hem savunması kolaydır…….BKZ Eski KADAHOR Mh…..Şimdiki .Kadahor .CAMİ sinin yanında Eski taş evleri görürsünüz. Ve O evleri koruyan KALE yide görürsünüz…… Daha yukarı çıktıkca GÜVENLİK dahada çok kolaydır……Bu bahsi geçtikten sonra…SOLAKLININ DEMOGRAFİK yapısına dönelim…….Öyle burası eskiden beri TÜRK ve MÜSLÜMAN dı masdalınıda unutun…. ZENO dan örnek vereyim diğer bilinen 3 KÖY de buna benzerdir……1461 yılına kadar PONTUS köyüdür. Öyle oluncada GAYRİMÜSLİM olmaları kimseyi şaşırtmasın… ZENO da 3 tane Ana AİLE vardır bunlar MAKRİYA, KALOMİYA ve KAPİNYA aileleridir…..Bu yerlere ..1461 yılından sonra TRABZON OSMANLI vilayeti olunca İSKAN politikası gereği MÜSLÜMAN ve TÜRK nüfus akın etmiştir….. Ve ZENO da 4 üncü AİLE olarakda FETTAHOĞLU Ailesi eklenmiştir….. ÖNCÜ olarak FETTAHOĞLU ailesi gelmiş ve bu gün SOLAKLI vadisinde VAN lar denilen yerlere yerleşmişlerdir…..Bu öncü FETTAHOĞULLARI nı gören diğer MÜSLÜMAN TÜRKLER de bunların yanına YAMAK olarak eklenmişler. FETTAHOĞLU ailesi hatırı sayılı bir güç olmuş Ve Aşağıdan yukarıya doğru MERKEZİ HÜKÜMET te MÜSLÜMAN olduğu için rahatlıkla KÖYLERİN en iyi yerlerine yerleşmişlerdir…….Daha sonraları GAYRİMÜSLİMLER vergi vermemek için hepsi MÜSLÜMAN olmuşlardır… 4 Köyden sonra ortaya çıkan YENTE vb köylerde gerek SAHİL den gerekse DAĞLARDAN gelen istilacılarca yerleşme alanları olarak itibar görmüşlerdir.. Nüfüs kalabalıklaşınca MERKEZİ idarenin buralardan haberi olmuştur…. Aslında 4 köy ve sonra isimleri zikredilen köylerde O tarihlerde de mevcuttu. ………..BKZ. ONBİNLERİN dönüşü kitabı…….SON söz olarak ….Gayrimüslim NÜFUS şimdi ne oldu dersiniz. Söyleyeyim. Şu an MÜSLÜMAN ve TÜRK üm diyenler varya Onların kabuğunu soyun içinden O devşirilen NÜFUS çıkar.
Serin hikaye kardeş. Yallah yunanistana, kılıç artıklarındansın anlaşılan
HAYIR EYUP BEY MÜSLÜMAN OLAN YOK İLK 100 YILDA ZENO 120 HANEDEN 20 HANEYE DÜŞÜYOR YANİ ESKİ HALK KOMŞU HRİSTİYAN ÜLKELERE (ERMENİSTAN, GÜRCİSTAN, BEYAZ RUSYA, KIRIM VS…) GÖÇ EDİYOR O ARADA 20 HANE MÜSLÜMAN KÖYE GELİP YA DA GETİRİLİP İSKÂN EDİYOR YA DA ETTİRİLİYOR. 2. YÜZ YILDA DA ZATEN NÜFUS ÇOĞALIYOR YENİ GELEN MÜSLÜMANLARLA VE KÖYLER 40 A KADAR ÇIKIYOR.