Çaykara’nın Folklorik Yapısının Öğeleri (Halk Hikayeleri- Efsaneler-Masallar)

Çaykara’nın Folklorik Yapısının Öğeleri:

Çaykara’nın folkloründe Halk Edebiyatının gerek sözlü ve gerekse yazılı  ürünlerine sıkça rastlamaktayız.

Çaykara’nın halk edebiyatının sözlü ve yazılı ürünlerinden örnekler vererek kısa kısa bahsedelim:

1-Halk Hikayeleri Hikaye, ağızdan ağza nakledilen ve merak uyandıran bir takım olayları anlatan söz ve yazılardır. Bunların ağızdan ağıza dolaşanları olduğu gibi, kitaplara geçenleri de vardır. Yöremizde rastladığımız halk hikayeleri:1-Aşk hikayeleri, 2-Kahramanlık hikayeleri, 3-Eşkıya ve kabadayı hikayeleri gibi isimler taşırlar. Mesela halk arasında söylenip dinlenen Keloğlan, Adil Kadı, Ahmak Adam gibi hikayeler vardır.  (Geniş bilgi için bkz.: Çaykara ve Folkloru-Altay Yiğit)

2-Efsaneler: Efsane, halkın hayal mahsulü olup, ağızdan ağıza gezen, konusu çok defa olağanüstü nitelikte olan hikayelerdir. Çaykara yöresinde efsane niteliği taşıyan hikayeler vardır. Mesela:

a-Ejderha efsanesi (Şahinkaya üstündeki meşhur şahinkayalarında yaşadığı söylenen kanatlı ejder) yerinden çıkıp uçtuğu zaman Şahinkaya, Maraşlı, Y.Kumlu, Ataköy, Çamlıbel ve Sultanmurat yaylalarının hava sahasını dolduracak büyüklükte olduğundan anılan bu sahada daire çizdiği ve dönüp yerine girerken kuyruğu ile çarptığı kayalardan taş kütlesi kopardığı, çeşitli renkler çıkararak ortalığı toz pembe ettiği ve bu uçan ejderi gören erkeklerin karıları yaşamaz dendiği bu efsane asırlardan beri halkın ağzında söylenir durur. Ayrıca başlarında altından tas takılı büyük ejderlerden, cin ve perilerin ikindiden sonra yılan şekline de girebileceklerini, bu nedenle ikindiden sonra yolda görülen yılanlara dokunamaması gerektiği gibi efsaneleri de annelerimizden çocukluğumuzda duymuştuk.

b- Çambaşı köyü ve başındaki beddualı meşe efsanesi (Bkz. Çaykara ve Folkloru isimli eser)

c- Ataköy’ün üstündeki beddualı meşe

d- Cimcime Sultan efsanesi

e- Cazular (Bunlara yöre halkı Mayısa da der). Cazular, hem erkek ve hem de kadın olabilir.

Genel olarak kadınların yaşı geçmiş olanları cazuluk yaparmış. Cazular(Mayısa)ın işleri çocuk ve buzağıları boğmak, yaylada, haneka denilen yerde kesim olarak biriktirilen yağ, peynir, süt ve kaymağa el atmaktır.

b-Karagoncilo efsanesi: Çocukken, büyükannelerimizden dinlediğimiz Karagoncilo hikayeleri çok ilgimizi çekerdi. Karagoncilo, insanüstü fakat insan şeklinde, dev yapılı, vücudunun her tarafı tepeden tırnağa kapkara tüylerle kaplı yaban adamına denir yöremizde. Geceleri ormanların kralıdır. Karşı beri ormanlardan zaman zaman yüksek sesle birbirlerine bağırırlarmış. Bunların efsaneleşmiş maceraları eskiden beri ninelerimiz tarafından çocuklara anlatılır.
3-Masallar –Fıkralar

Genellikle çocuklara anlatılan ve çocuklarda çok merak ve ilgi uyandıran, olağanüstü olaylardan bahseden renkli, eğlendirici, dinlendirici ve öğüt verici nitelik taşıyan hikayelerdir masallar. “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde…”deyip başlayan masallar yöremizde diğer hikaye çeşitleri gibi, ninelerimiz tarafından çocuklara anlatılır, çocuklar da zevkle bu masalları dinlerler. Bizde Dede Korkut masalları meşhurdur.
Masal, halk yaşamının aynasıdır. İnsanların toplum ve hayat tarihi açısından sürekli ilgisini çekmiştir. Kişilik biçimlenmesinde ise çocukluktan başlayarak bireyi var olmaya hazırlayan yine masallardır. Biz ilkin masallarla iyiyi, kötüyü öğreniriz, onlarla hayal dünyamızı zenginleştiririz, onlarla Padişahları, Kralları tanır, zalimlerle, adilleri algılayarak birbirinden ayırmaya çalışırız.
Fıkralar ise, yöremiz insanının hazır cevaplılığını, zekasını, nüktedanlığını, esprilerini bazen da talihsizliğini, başına gelen musibetlerle ve ters giden işlerle mücadelesini anlatan, ekseriyetle iki yada üç kişi arasında geçen, anlatımı bittikten sonra güldüren ve düşündüren halk edebiyatımızın ürünlerinden biridir.

Yöremiz halkı arasında, yerel birçok fıkra anlatılır. Çok yer alır diye bazı bölümleri özetleyerek geçiyorum. Karadeniz folklorunda ise yüzlerce Temel ve Dursun fıkrası vardır.

Çaykara ve Folkloru –Altay Yiğit Kent Matbaa 1981 sayfa: 45

Çaykara ve Folkloru –Altay Yiğit Kent Matbaa 1981  48-51

Kaynak:Çaykara Müftülüğü ve Çaykara Gazetesinin ortaklaşa düzenledikleri Çaykara’nın Manevi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu-1

(Araştırmacı yazar Ahmet Cemal NİYAZOĞLU)