Şive

5- Halk ağzı (şive) ve folklorik halk sözlüğü:

1. a) Şive

Çaykara halkının kullandığı şive Karadeniz’in diğer il, ilçe ve köylerinin şivelerine yakın olmakla birlikte çok kullanılan bazı kelimelerin telaffuzunda belirgin farlılıklar görülür. Çaykara şivesiyle, Tonya, Köbrübaşı, Sürmene, Of ve Maçka’nın bazı köylerinin şiveleri birbirine çok yakındır. Mesela Çaykara’da “bu” yerine “ha bu”, “burada” yerine “haburda”, “geliyorum, gidiyorum, alıyorum, veriyorum, yiyeceğim, giyeceğim” gibi kelimelerin telaffuzu,   konuşmalarda “geluyurum, gideyurum, aluyurum, veruyurum, yeyeceğum, geyeceğum…” şeklinde ağızdan çıkmaktadır. Aynı telaffuz şekli ve aynı şive yukarıda isimlerinden bahsettiğim Trabzon’un ilçe ve köylerinde de görülür.

1. b) Halk Sözlüğü:

Çaykara’nın folklorik yapısında Çaykara halkının lisanında ve kelime hazinesinde kendisine lazım olan sözcüklerin yanında folklorik olarak dikkat çeken, hepsi olmamakla birlikte alfabetik sıraya göre aşağıya alıyorum:

A

Abula                 : Abla

Abohaş               : Haşlanmış

Afkurma             : Havlamak, ürmek

Ahbin                 : Gübre, hayvan dışkısı

Ahıraltı               : Evin dıştan aşağı kısmı

Aletrik                : Elektirik

Almanuz             : Almayın

Altıyan               : Biraz uzakta aşağıda olan yer

Anaga                : Anneanne, babaanne veya yaşlı kadın

Ander                 : Beter, kötü

Ankar                 : Anar

Arkuri                : Düz

Aşurmak            : Kaçırmak

Atilen                 : At ile

Arzederum         : İsterim, özlerim

Azuk                  : Kumanya

B

Bağa                  : Bana

Baragat              : Muhabbet, eğlence

Beydoğa             : Kötü dua

Beyuk                : Büyük

Beyhude             : Boşuna

Bişe                   : Bir şey

Bişti                   : Biçti

Bolaştı                : Bulaştı

Bucak                : Köşe

Buhtan               : İftira

Burma                : Yayla otunun demeti

Buzak                 : İnek yavrusu

Barma                : Çaykara’nın bir yaylası

C

Cebiş                  : Keçinin dişi yavrusu

Cebur                 : Zorla, cebren

Ciyan                 : Yılan

Corma                : Bataklık

Cucuk                : Civciv

Cerah                 : Çaykara’nın bir yaylası

Ç

Çaruk                 : Çarık

Çem                   : Ot balyasının ottan yapılı ipi

Çordak               : Misafir odası

Çayırcılık            : Çayır biçme ve kaldırma işleri

Çekme               : Peynir türü (çekme peynir)

Çise                   : Çok hafif, ince yağmur

D

Dayman             : Daima

Deste                 : Bağlanmış ot

Deşek                : Döşek

Döga                  : Dua

Donatuna            : Nakış, süsleme

Domuzden          : Domuzdan

Dufa                  : Dıştan evin arka tarafı

E

E                        : Hitap edatı, ey

Edeceğum          : Edeceğim

Eğine                  : Önüne

Ehali                   : Ahali, halk

Ehbap                 : Ahbap

Elmali                 : Yabancı mal

Elaside               : Nahırı sürün

Eldi                    : Öldü

Elü                     : Ölü

Elüm                  : Ölüm

Engere               : Ankara

Evle                   : Öğle vakti

Eğrusi                 : Çaykara’nın bir yaylası

F

Firket                 : Gariplik

Foliz                   : Kabak ekilen yer

Furuş                  : Yüzü çilli, çiçek bozgunu

G

Gapgara             : Kapkara, simsiyah

Gaşti                  : Kaçtı

Gaşuk                 : Kaşık

Gavroma            : Kavraşma

Gavran               : Ağaçtan yapılmış yağ ve peynir kabı

Gazangıran         : Şahinkaya köyünün üstündeki dağın adı

Gehriz                : Çiş yapıla yer

Gınali                  : Açık kahve renkli inek

Gıran                  : Tepe

Gız                     : Kız

Gorukçu             : Orman bekçisi

Goruk                : Orman

Gorum                : Korum

Gugo                  : Guguk kuşu

Guguvaga           : Mantar

Guşak                 : Kadınların bellerine bağladıkları ucu püsküllü,

arkadan aşağıya sarkıtılmış, şaldan dokunmuş giysi

Gurt                   : Kurt

Gumul                : Ot yığını

H

Hanırmak           : Çaykara’nın bir yaylası

Habire                : Devamlı

Habu                  : Bu

Haçan                : Ne zaman

Haliğuma            : Yaradanıma

Hale                   : Yüz numara, tuvalet

Hancar               : Hançer

Hartoma             : Yayla ve mezire evlerinin çatılarına kiremit yerine

örtülen dar ve  Uzun çam tahtası

Hayat                 : Balkon

Haraba               : Kabak cinsinden bir yiyecek

Haman               : Hemen

Heyir                  : Hayır, hasenat, iyilik

Holo                   : Holo deresinde bulunan köyleri adı

Hadi                   : Hadi suyunun Solaklı deresine karıştığı deltadaki

yerin adı

Hot vermek        : Sürdürmek, tüttürmek

Hurç                  : Islak ot balyası

Hurafa               : Hurafe

İ

İfteri                   : Eğrelti otu

J

Jeoloji                 : Yer bilimi

K

Kabur                 : Mezar

Koçira                : İşgüza r, maharetli, ekonomik ev kadını

Kafadar              : Arkadaş

Kağedi               : Kağıdı

Kenef                 : Yüz numara

Kerendi              : Tırpan

Kesim                : Hayvansal ürünlerin bütünü

Kibi                    : Gibi

Kupa                  : Bardak

Kuru kabuk         : Mısır ekmeğinin dış kısmı

Kamali               : Ataköy’de bir semtin ismi

L

Lahori                : Bir cins yün kumaş

Lemali                : Ataköy’ün çarşı kısmının eski adı

M

Manosa              : Entarilik bir çeşit bez

Markad              : Maya

Mazi                   : Kağnı tekerleklerini birbirine bağlayan ağaç,

geçmiş

Midi                   : Burun

Munzur               : Hayvanların çenesi

N

Nebet                 : Nöbet

O

Oğur                  : İneklerin öküze gelmesi

Oğa                    : Ona

Opa                    : Oba

Ordika                : Ördek

P

Pina                   : Bina

Piştov                 : Silah

R

Reyiz                  : Reis

S

Salahana             : Başıboş, tembel, sorumsuz

Sarıkaya             : Çaykara’nın bir yaylası

Sayi                    : Gibi, sanki, sahi

Sıçanoba             : Çaykara’nın bir yaylası

Sarambula          : Geceleri ışık veren bir böcek

Sarambulis          : Işıldamak

Simarlar              : Hanirmak yaylasının bir semti

Sufruçar             : Karışık

Sumur                : Bir yemek çeşidi

Ş

Şelek                  : Bir tür yük bağlama

Şoromil               : Mısır yarması v.s. yapılan yuvarlak taş

T

Teke                   : Erkek keçi

Toktor                : Doktor

Teyyare              : Uçak

U

Uşak                  : Erkek çocuk, delikanlı

Uşti                    : Uçtu

V

Vartan                : Çaykara’nın bir yaylası

Y

Yar                     : Uçurum

Yar                     : Sevgili

Yayuk                 : Ağacı oymak sureti ile silindir biçimi verilmiş içi

boş yağ yapma   aracı

Yergan               : Yorgan

Yonca                 : Mezire otu

Z

Zatuna                : Zatına, kendine

Zagoda               : Yaylada çıkan bir ot ki kurutulmuşu bazı yemeklere

katılır. (Zagodalı bulgur pilavı veya zagodalı turşu  kavurması gibi)

Kaynak:Çaykara Müftülüğü ve Çaykara Gazetesinin ortaklaşa düzenledikleri Çaykara’nın Manevi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu-1

(Araştırmacı yazar Ahmet Cemal NİYAZOĞLU)

^{www.caykaragazetesi.com}