Prof. Dr. Hikmet Öksüz yazdı “Protestan Ahlâklı ÇAYKARALILAR”

Başlığa bakarak kızmayın bana. İmanımızdan şüphemiz yok. Rahmetli Erkan Ocaklı “derin hocaların” çıktığı yer olarak tarif etmemiş miydi Çaykara’yı? O zaman mesele kalmadı…

Mesele şu, Alman sosyolog Max Weber’den çaldığım başlıkla bir yere vardırmaya çalışıyorum sizi. Weber, geleneksel toplumdan modern topluma geçiş sağlayan batılıların bu başarısının arkasında üç şeyin itici güç olduğunu söylüyor: Çok çalışmak, zaman disiplinine sahip olmak ve sermaye biriktirmek.

1950’lerden itibaren Çaykara’dan çıkıp yurdun dört bir tarafına dağılan ve bu üç prensibi kendine rehber edinen o kadar çok hemşerimiz var ki. Ülke ekonomisine, istihdam alanına yapmış oldukları katkılarından dolayı hepsiyle gurur duymalıyız.

Sizlere hangisini anlatayım. Bu çok güç. Çünkü ismini bilmediğim, unuttuğum ve atlayacağım çok isim var.

Kalyon Grup’tan başlayalım. Yeşilalan kökenli bu insanlar bugün Gaziantep’ten İstanbul’a çekilecek bir hat üzerinde; bilgi ve teknoloji üreten üniversitesinden, inşaat sektörünün pek çok alanına kadar faaliyet yürütüyor ve rahmetli Hasan Kalyoncu’nun açtığı yolda ve koymuş olduğu prensipler doğrultusunda ilerliyor.

1950’lerde “kalaycılıkla” başladığı hayat mücadelesini inşaat sektörüne taşıyıp 1970’lerde pergelin bir ucunu Cerrahpaşa’da sabitleyip; 1980’lerde Suudi Arabistan’dan başlayıp Libya ve bugün Kuzey Makedonya’ya kadar uzanan geniş alanda bir yay çizen Ulucami Köyü’nden rahmetli İbrahim Cevahir’in kurmuş olduğu Cevahir Holding’i bilmeyenimiz yoktur. Yurt dışında iş yapan Türk müteahhitlik sektörünün öncü isimlerindendir bu aile.

Soğanlı Köyü’nden rahmetli Hasan Turan’ın liderliğinde gelişen Turanlar Grup bugün Samsun/Vezirköprü’den İstanbul’a oradan Antalya’ya uzanan hatta; ahşap malzeme üretiminden turizme kadar pek çok alanda lider bir konumdadır.

Alüminyum sanayisinde Türkiye’nin en önde gelen firması Yavuzlar da bu köyden.

Eğridere Köyü’nden rahmetli Mehmet Niyazoğlu’nu unuttuğumu sanmayın. 1960’lı yıllarda İzmir’de kurmuş olduğu “Hakiki Koç” firmasıyla taşımacılık sektörüne giren ve son yıllarında “balina!”yı alt eden bu adam; Ege Bölgesi’ndeki tüm Karadenizlilerin ağabeyi, tabir yerindeyse bir “uc beyi” idi.

Unuttuklarımız da var…

İstanbul’da muhafazakâr kesimin öncü isimlerinden, sanayici ve cemiyetçi Zeki Bilge bunlardan biri . Merkez Işıklar Mahallesi’nden olan bu zat-ı muhteremin adı bugün Çaykara’da bir ilkokulda yaşatılıyor.

Kabataş Köyü’nden çıkıp 1950’lerde İstanbul’da başladığı sanayicilikte zirveye çıkan ve kurmuş olduğu EAS akü fabrikasını sektöründe bir numaraya taşıyan Mehmet Hilmi Altay’ın ismi de bugün İstanbul/Kartal’da kendi yaptırmış olduğu bir okulda yaşıyor.

Eğitimin önemine inanan bu isimler, 1960 ve 70’li yıllarda Çaykara’da değişik köy okullarında okuyan başarılı çocukları İstanbul’a davet eder; onların bilgi ve görgülerini artırmalarına, aynı zamanda ufuklarının genişlemesine vesile olurlardı.

Grundig’in sahibi Akköse’li Mehmet Güler de unutulmaması gerekenlerdendir. Elektronik sektöründe zirvede olduğu bir dönemde, 1980’lerde Çaykara’dan bir daire satın alıp esnafla, memur kesimiyle ve halkla iç içe olan bu zatın mütevazı kişiliği belleğimde canlılığını muhafaza etmektedir.

Ayakkabı sektöründe Türkiye’de çığır açan iki Hobşaralı’yı da unutmamamız gerekir. Biri aynı zamanda politikacı olan Dr. Ahmet Kara, diğeri Hikmet Nazif Kurşunoğlu. Ahmet Kara,  kara lastik ayakkabı üreterek Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu halkını yalın ayak gezmekten ve çarıktan kurtarmıştır. Hikmet Nazif Kurşunoğlu ise 1970’lerde geliştirdiği ve markalaştırdığı “Mekap” ürünüyle Türk ayakkabıcılık sektöründe çığır açmıştır.

Bunlar, sektörlerinin öncüleri. Tanınan, bilinen bir kısmı da unutulmaya başlayan hemşerilerimiz.

Bir de az bilinen ya da artık unutulan isimler var. Bunlar Doğu Anadolu’da; Erzincan, Erzurum, Muş ve Kars’ta faaliyet gösteren müteşebbislerimizdir.

Erzincan’da 1950’li yıllarda, Soğanlı Köyü’nden Erdoğanlar ve Yerekabanlar ticari faaliyet sürdüren ailelerdi. Bugün özellikle alüminyum alanında İstanbul’un en önemli sanayicilerindendirler.

1940’lardan itibaren Doğu Anadolu’nun en büyük gıda toptancıları ve otelcilerinin Çaykaralı olduğunu söylesem, abartıyor diyeceksiniz. Ama gerçek böyle…

Erzurum’da Akdoğan Köyü’nden Nazım Okur ve oğulları İsmail ve İrfan Okur neredeyse tüm Doğu Anadolu’nun, özellikle hemşerimiz olan küçük esnafın gıda tedarikini sağlıyordu. Bugün torun Hasan Okur bayrağı devralmış ve İstanbul merkezli ticari faaliyetlerini sürdürüyor.

Aynı yıllarda Kars’ta, Şahinkaya’lı Saffet Tiryaki, Sovyet Rusya’ya yönelik ithalat ve ihracat işlerini yürütürken; Dernekpazarı/ Taşçılar Köyü’nden Temel Yıldırım otelcilik hizmeti veriyordu. Yine aynı köyden Emin Koç, Kars’ta 1980’lerin başında “gözlükçülük” mesleğinde faaliyet göstermiştir. Bugün Bayburt, Erzurum ve Kars bölgesinin kolalı içecekler ana bayiliği Köknar’lı Resul Ülker ve kardeşinin elindedir.

Muş’ta ise 1960’lı yıllarda Yeşilalan Köyü’nden Adilbey Yüce bakkallıkla başladığı ticari hayatını otelcilikle geliştirmiş ve bugün oğlu bu alanda faaliyetini sürdürmektedir.

Önemli miktarda hemşerimizin yaşadığı Hatay/Kırıkhan’da sayılı pamuk tüccarı Ulucami Köyü’nden Hasan Güven’i de bu halkaya ilave etmeliyiz.

Dışarıdaki müteşebbis hemşerilerimizden bazılarını burada belirtirken “kale”yi, Çaykara’yı bekleyenlerden birisinin adını zikretmeden geçemeyeceğim: Taşören Köyü’nden Aziz Çiftçi.

1980’lerde Türkiye’de beyaz eşya devriminin yaşandığı yıllarda Çaykara, Dernekpazarı, hatta Of ve Sürmene’de görev yapan öğretmenler, memurlar kredi kartının olmadığı bir dönemde senet dahi düzenlemeden; tamamen güvene dayalı olarak taksitle ev eşyalarını; yani televizyon, buzdolabı, çamaşır makinası vb. ürünleri onun dükkânından temin ederlerdi. Üniversitelerde İşletme ve Muhasebe bölümlerinin öğretim metotlarına ve teorilerine aykırı olan bu yöntem rahmetli Aziz Çiftçi tarafından Çaykara’da denendi. Başarılı da oldu. Bugün oğulları, babalarından devraldıkları işletmeleri ayakta tutuyor.

Bu yazıda belki çok isim zikrettik. Ancak katbekat fazlasını atladığımızın da farkındayız…

Temel amacımız yokluktan gelip aklıyla, çabasıyla ve güven veren tutumuyla; ülke genelinde hizmet ve üretim sektörlerinde faaliyet gösteren hemşerilerimizin varlıklarını bir kez daha hatırlamak ve geleceğin Çaykaralı müteşebbislerine ilham kaynağı olmalarını sağlamaktır.

19 Nisan 2020, Trabzon

Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ